سیاوش آریا پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران می گوید: سنگ نوشته پهلوی در روستای سرمشهد کازرون را، بزرگترین سنگ نوشته ساسانی کشور می دانند.
وی ادامه داد: این سنگ نوشته یکی از مهم ترین و ارزشمندترین نوشته های تاریخی، فرهنگی و باستانی را در خود جای داده است و از دیدگاه باستان شناسی - زبان شناسی و همچنین از دید تاریخ اجتماعی، سیاسی دارای ارزش ویژه و جایگاه بسیار بالایی است.
این کنشگر میراث فرهنگی و زیست بوم با بیان اینکه این سنگ نوشته بیشتر از دید زبان شناسی مورد بررسی قرار می گیرد افزود: از موبد کرتیر 4 سنگ نوشته وجود دارد که از زمان ساسانیان بر جای مانده است سنگ نوشته ها بیشتر نوشته های دولتی به شمار می آیند.
آریا بیان کرد: کرتیر همزمان با 6 پادشاه از زمان اردشیر بابکان تا نرسی یا نرسه زندگی می کرده است نوشته هایش بیشتر در زمان اوج قدرت او و در هنگام پادشاهی بهرام دوم است این نوشته ها در نقش رجب، نقش رستم، سازه ای که معروف به کعبه زرتشت هست و سرمشهد کازرون قرار دارد و همه آنها پیرامون یک موضوع مشترک صحبت می کند.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران با بیان اینکه بخشهای گوناگونی در این سنگ نوشته هست ادامه داد: این سنگ نوشته یادکردی از فهرست خاندان ها و ایالات ایران و همچنین فهرست کشورها و سرزمینهایی را می گوید که در زمان شاپور یکم زیر سیطره حکومت ایران بودند.
سیاوش آریا گفت: در این سنگ نوشته کرتیر از کوشش خود برای ماندگاری و استقرار آیین مزدیسنا (آیین زرتشت) در قلمرو ساسانی و دفاع از این آیین در برابر نفوذ دیگر آیین ها می گوید و در پایان همین سنگ نوشته هم شرحی از معراج او به آسمان به گونه ای نمادین توضیح داده شده است.
کنشگر میراث فرهنگی و زیست بوم اظهار کرد: ویژه بودن سنگ نوشته بدان جهت است که یک سند مهم و ارزشمند درباره آگاهی از شرایط آیینی و متن های سیاسی دوره ساسانیان است.
وی افزود: طول این سنگ نوشته 5 متر و 20 سانتیمتر است، پهنای آن 2 متر و 70 سانتیمتر است در ارتفاع 25 متری از سطح زمین و در بالای سنگ نگاره نبرد بهرام دوم و شیر قرار دارد.
این سنگ نوشته بزرگترین سنگ نوشته پهلوی ساسانی ایران است و در 58 سطر هم نوشته شده است.
آریا بیان کرد: سنگ نوشته پهلوی در 20 بهمن 1318 ه.ش با شماره 336 در فهرست یادمانهای ملی ایران به ثبت رسیده است و می توان گفت: جزو نخستین آثار به ثبت رسیده در کشور محسوب می شود.
سنگ نگاره نبرد اردشیر
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران بیان کرد: سنگ نگاره نبرد اردشیر نخستین، کهن ترین و بزرگترین سنگ نگاره ساسانی ایران به شمار می آید که اردشیر بابکان بنیانگذار دودمان ساسانی را در نبرد با اردوان پنجم نشان می دهد و اردشیر بابکان بر او پیروز شده است.
سیاوش آریا افزود: در این صحنه از سنگ نگاره پیکار شاهنشاه ساسانی را نشان می دهد که طول آن 18 متر و ارتفاع آن به 4 متر می رسد در فراز صخره ای در سمت راست رودخانه تنگاب در 2 کیلومتری کاخ ساسانی فیروز آباد در جاده فیروزآباد-شیراز کنده کاری شده است.
وی با بیان اینکه از این سنگ نگاره به عنوان کهن ترین و نخستین سنگ نگاره غیرآیینی ساسانیان یاد می کنند ادامه داد: سنگ نگاره نبرد اردشیر در سال 224 میلادی هنگامی که هنوز اشکانیان بر سر کار و قدرت بوده اند تراشیده شده است در این سنگ نگاره ارزشمند 6 اسب سوار از3 گروه جنگاوران نمایش داده شده است.
کنشگر میراث فرهنگی و زیست بوم افزود: صحنه یکم، نبرد تن به تن اردشیر با اردوان پنجم را به تصویر می کشد، اردشیر بابکان بنیانگذار و نخستین پادشاه ساسانی برابر واپسین و آخرین پادشاه اشکانی اردوان پنجم به نبرد می پردازد اردشیر بابکان با نیزه بلند پادشاه اشکانی را به زیر افکنده نیزه اش را در شکم او (اردوان پنجم) می کند پرت شده و اسب در این صحنه وارونه نمایش داده شده است.
آریا گفت: صحنه دوم، پیکار شاپور یکم جانشین اردشیر با دربندان وزیر بزرگ اردوان را به تصویر می کشد اینجا شاپور، وزیر بزرگ شاه اشکانی را سرنگون کرده است.
وی ادامه داد: صحنه سوم، یکی از سرداران اردشیر است که با یک دست گردن حریف را در چنگ می فشارد و با دست دیگر کمر همتای خود را گرفته و می کوشد که او را بلند کرده و بر زمین بکوبد.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران افزود: آنچه در این سنگ نگاره دارای ارزش است یکی آنکه دارای پویایی چشمگیری است و دیگر آنکه در جزییات توانگر و غنی است به طوری که موها، ریش ها، زره جنگجوها، زین و برگ و ابزار اسب ها با دقت و ژرف نگری در خور توجهی تراشیده شده است و این هنر هنرمندان را نشان می دهد.
