می گویند، تپه حصار یکی از محوطه های کلیدی ایران است. این تپه که بارها از سوی باستان شناسان مورد کاوش و بازنگری قرار گرفته اکنون در شرایط مناسبی قرار ندارد. در نشستی که توسط انجمن علمی باستان شناسی ایران در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد تمام فعالیت های صورت گرفته در این تپه با حضور جمعی از پیشکسوتان باستان شناسی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
«احسان یغمایی» باستان شناس، به مهمترین نتایج کاوش های تپه حصار اشاره کرد و گفت: در تپه حصار شاهد قدیمی ترین جراحی و جلوگیری از سرطان فک دنیا هستیم. به طوری که در یافته های بدست آمده متوجه یک غده سرطانی فک زنی 35 ساله شدیم. آزمایش هایی که روی این استخوان انجام گرفت نشان داد که لثه این زن طی سه مرحله شکاف خورده تا از رشد غده جلوگیری شود.
یغمایی معتقد است، شواهد موجود در تپه حصار نشان می دهد، جراحی و پزشکی در این محوطه بسیار پیشرفته بوده است. این درحالی است که طی حفاری ها بارها شاهد اتفاقات و آسیب های جسمی برخی از اعضای هیات باستان شناسی بودیم که در دامغان امروزی نتوانستند مورد معالجه قرار بگیرند. این موضوع نشان می دهد که ظرف 4 هزار سال علم پزشکی در این شهر چقدر پسرفت داشته است.
این باستان شناس همچنین به نمونه های مختلف و ابزارهای پزشکی بدست آمده بیان کرد و جامعه حصار را کامل، پویا و دارای قدرت و ثروت دانست. وی همچنین نقش زنان در جامعه حصار را بسیار پررنگ عنوان کرد.
یغمایی اما در نهایت به طرح عواملی پرداخت که سبب توقف زندگی در محوطه شده است؛ به گفته وی، اولین عامل به زلزله و رانش زمین بر می گردد که سبب خشکی یکباره رودخانه دامغان و چشمه علی شده است. براساس شواهد موجود در تپه احتمال جنگ یا آتش سوزی دومین فرضیه ای است که به نظر می رسد زندگی در محوطه متوقف شده و آخرین احتمال به وجود معادن و سنگ های قیمتی منطقه برمی گردد. اینکه مردم به دنبال سنگ های قیمتی رفته اند و زندگی در تپه متوقف شده در واقع آخرین احتمال محسوب می شود.
اما «میرعابدین کابلی» پیشکسوت باستان شناسی، تاریخچه بازنگری محوطه های باستانی را در این نشست مورد بررسی قرار داد و گفت: کاوش در تپه حصار درواقع یک حفاری بازنگری بود. اما اینکه آیا نخستین برنامه از این نوع کاوش ها بود باید به تاریخچه باستان شناسی ایران نگاهی انداخت.
وی با بیان اینکه اولین کاوش های گسترده توسط میرزا معتمدالدوله در تخت جمشید صورت گرفته ادامه داد: شاید اولین کاوش های گسترده توسط میرزا معتمدالدوله صورت گرفته اما همزمان با او و کمی قبل تر هرتسفلد در شوش فعالیت می کرده است. پس از آن ژاک دمورگان و گیرشمن در محوطه های مختلفی چون شوش فعالیت های گسترده ای انجام داده اند. در این میان، دایسون هم یک بازنگری در تپه حصار داشته است.
کابلی معتقد است، پس از بازگشت از تپه یحیی که همزمان با بازنگری تپه حصار دامغان بود، سفال های نخودی حصار شباهت بسیاری به سفال های شهداد کرمان داشت. تشابهی که ارتباط این دو شهر را می رساند.
«کوروش روستایی» که به تازگی کتاب کاوش های تپه حصار دامغان، نوشته اریخ اشمیت را ترجمه کرده، مروری بر کاوش های اشمیت و هیات بازنگری می کند و در این نشست معادن احتمالی تپه حصار و نتایج گمانه زنی تعیین حریم سال 85 را تشریح می کند.
وی به فعالیت های اشمیت، به عنوان نخستین باستان شناسی که حصار را کاوش کرده است اشاره دارد. روستایی معتقد است، اشمیت نخستین باستان شناسی بوده که تپه حصار را مورد حفاری قرار داده اما گویا مردم پیش از اشمیت به حفرزمین و خروج اشیا از حصار می پرداختند.
با این حال این باستان شناس آلمانی ـ آمریکایی با حفاری در 12 تا 14 هزار مترمربع ، تپه حصار را به 3 دوره تقسیم می کند.در این دوره بندی ها به دلیل یافت گورهایی با سفال های منقوش و البته سفال خاکستری بیشترین توجه اشمیت به جای لایه نگاری به نوع تدفین ها جذب می شود.
آنطور که روستایی می گوید: براساس تقسیم بندی های اشمیت قدیمی ترین بخش که متشکل از سفال های منقوش بوده، حصار 1 نامگذاری می شود. دوره گذار در حصار 2 جای می گیرد و آخرین مرحله که همان تصویر کنونی از حصار است مربوط به حصار 3 می شود.
روستایی در ادامه افزود: درحال حاضر آخرین فاز یعنی حصار 3 با تدفین ها شناخته می شود. معماری خاصی از این دوره نمانده است اما نوع و چگونگی تدفین ها بسیار پربار و هنر فلزگری دراین دوره به اوج رسیده است. صدها هزار مهره و ظروف سنگی از مشخصه های این دوره است. درواقع وجود این یافته ها سبب شده که این تپه برای بازنگری انتخاب شود.
این باستان شناس تاکید کرد: تیم بازنگری در سطحی دقیق محل ساخت انواع مهره های سنگی را پیدا و تپه جنوبی حصار را به عنوان محل صنعتی تپه تشخیص داده است.
وی همچنین شناسایی گورستان عصر آهن را کاملا اتفاقی دانست و استقرار عصر آهن در تپه حصار و یافته های به دست آمده از این دوره را کم جان و ضعیف توصیف کرد. با این حال روستایی همچنان تاکید دارد که تپه حصار هنوز حرف های بسیاری برای گفتن دارد.
همچنین در این نشست به خطرات جدی که تپه حصار را مورد تهدید قرار می دهد اشاراتی شد. با این حال هنو هیچ کدام از باستان شناسان هیچ راهی برای رفع موانع و پاسخی درخور برای لرزه هایی که هرروز با عبور قطار باری و مسافربری تپه را مضطرب می کند نیافته اند. میرعابدین کابلی اما به این نکته تاکید کرد، آنچه که امروز بها داده نمی شود میراث فرهنگی و محیط زیست است. بارها شاهد آنیم که فیبر نوری از میان ده ها محوطه باستانی رد می شود اما پاسخ تمام اعتراضات به بهانه هایی ختم می شود که هیچ فایده ای ندارد.
